Fins voor beginners deel 3

Vorig jaar oktober, tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in Helsinki ontmoette ik een Somalische vrouw, daar ooit gekomen als asielzoekster.
Ze stond op de lijst voor de lokale VVD, en sprak vloeiend Fins.

Al behoren Fins en Somali tot volstrekt verschillende taalfamilies, er zijn grammaticale overeenkomsten die het voor sprekers wat minder moeilijk maakt elkaars taal te leren.
Beide zijn het zogeheten agglutinerende talen (net als het evenmin verwante Turks).
Dat noem ik voor het gemak ‘plaktalen’.
Denk maar aan Gluton, die potjes witte plaksel van vroeger: bij agglutinatie worden betekenisgevende woorddeeltjes aan andere woorden vastgeplakt.

Fins, Somali en Turks kennen geen losse lidwoorden en weinig voorzetsels.
Of iets bepaald, onbepaald, mannelijk of vrouwelijk en dergelijke is, zit meestal in de aangeplakte achtervoegsels. Dat kan een keten van soms wel vier elementjes worden, omdat ook plaatsbepaling, bezit of nadruk ‘aangeplakt’ kunnen zijn.
Daarom zijn Finse woorden vaak langer dan Nederlandse. Het Fins gebruikt minder afzonderlijke woorden dan onze taal.
Dat Fins zo moeilijk te leren is, als Nederlanders me zo vaak verzekeren, is dus relatief. Somaliërs* en Turken kunnen de eigenschappen van het Fins juist goed begrijpen, terwijl het terecht is als zij zouden zeggen dat Nederlands een heel moeilijke taal is.

Maar… kent een geïnteresseerde kaaskop de regels eenmaal, en ziet hoe regelmatig de grammatica is, dan zou Fins (Turks of Somali) leren best eens mee kunnen vallen.
Ik ken in elk geval volbloed-Nederlanders die beter Fins spreken dan ik.
Het grote verschil is wel dat Fins tot de zogenoemde synthetische talen behoort (net als Grieks en Latijn), terwijl Nederlands en Engels analytische talen heten.

Synthetisch betekent in de taalkunde dat woorden veelvuldig vervoegd en/of verbogen kunnen worden, en dat die veranderingen meervoudige informatie opleveren.
Een eeuw geleden bezat het Nederlands ook aardig wat synthetische trekjes, waarvan sommige nog herkenbaar zijn in ‘versteende’ frasen als te allen tijde, ten aanzien van, derhalve, ter beschikking, toentertijd, van goeden huize, te goeder trouw, en tenslotte.

Analytisch houdt in dat extra informatie in losse, meestal onveranderlijke lidwoorden, voorzetsels, bepalingen en dergelijke gegeven wordt, bij ons en in het Engels meestal vóór woorden geplaatst.
Analytische talen zijn eigenlijk versleten synthetische talen. Woorden zijn er aan informatieverlies gaan lijden. Engels is al veel meer versleten dan Nederlands.

Een voorbeeld van zulke slijtage.
Onze voorouders zongen:
“In een blauwgeruiten kiel draaide hij aan ’t groote wiel, den ganschen dag.”
Wij zeggen nu: blauwgeruite en de ganse.
Die drie maal -n aan de uitgangen vertelde dat de woorden kiel en dag mannelijk zijn.
Deze taalkundige geslachtsaanduiding interesseert onsallang  niet meer.

Het Engels heeft dat verbuigen allemaal niet meer, maar het Duits juist nog wel.
Is het Nederlands begin vorige eeuw de verbogen lidwoorden (ene, enes, ener & den, des, der) officieel kwijtgeraakt, en gebruiken we nu nog maar drie onveranderlijke lidwoorden (de, het, een), het Engels kent slechts twee lidwoorden, the & a.
Zit er in onze bijvoeglijke bepalingen nog iets van beweging (blauwgeruite kiel naast blauwgeruit kieltje), het Engels kent voornamelijk losse onveranderlijke woordjes:
blue plaid shirt.
(Al is de Engelse spelling dan ook een puinhoop, dit maakt die taal toch wel lekker simpel. Net als Chinese talen trouwens, die voor bijna 100 % uit onveranderlijke woorden bestaan, en daarbij een erg eenvoudige grammatica hebben.)

Naamvallen
Dat het Fins vijftien naamvallen telt, maakt die taal moeilijk, wordt dus vaak gezegd.
Ik denk dat de moeilijkheid deels in het woord naamval zèlf zit.
Een groot deel van de naamvallen is niets anders dan wat wij voorzetsels noemen, die dus in het Fins de vorm van achterzetsels hebben.

De eerste naamval is het makkelijkst: gewoon het woord zelf, de nominatief.
Niks mee aan de hand, geen moeilijke vervormingen.
Bijvoorbeeld het woord pannu, dat ‘pan’ betekent (alsook ‘een pan’ of ‘de pan’).

‘Van een pan/van de pan’ is in het Fins pannun (de genitief-naamval, die een bezitsrelatie uitdrukt, en die bij ons ook wel door een -s aan het eind wordt gevormd: Henks pan).

Hieronder een plaatje van een pannu. Wel een erg grote, en gevuld met erwtensoep.
Finse politieke partijen hebben de aardige gewoonte om tijdens verkiezingen enorme hoeveelheden soep, koffie, thee, limonade, broodjes en koek uit te delen.
Zomaar aan voorbijgangers. Hier de uitdeling door Perus, de partij der ‘Ware Finnen’

En hier dan zeven naamvallen van ‘pan’, die bij ons dus voorzetsels zijn:

in de pan (gaan) – pannuun,
in de pan (zijn) – pannussa,
uit de pan (gaan) – pannusta,
naar/op de pan (gaan) – pannulle,
bij/op de pan (zijn) – pannulla,
van de pan af/weg (gaan) – pannulta,
zonder pan – pannutta.

Als naamvallen dragen ze weliswaar moeilijke namen als respectievelijk
illatief, inessief, elatief, allatief, adessief, ablatief en abessief
maar nu hebben we bij elkaar al negen van die moeilijke dingen gehad.

Of tien, met pannuna erbij: ‘zoals een pan’ (de essief-naamval).

Kijk, ik mag ook een bordje hernekeittoa, ‘erwtensoep’

En met de andere oude vrouwtjes ga ik dan nog even lekker aan de koffie met pulla bij de lokale VVD, terwijl een van de kandidaten een liedje voor ons zingt, want dat doen ze ook nog: karaoke om kiezers te verleiden (ik verlang ernaar om bij de volgende Nederlandse verkiezingen Hans van Baalen en Sharon Dijksma ‘in een blauw geruite kiel’ te zien zingen

*Somalisch is eveneens een fonetische taal (is altijd het geval met talen die nog niet zo lang in geschreven vorm bestaan). Somalisch staat pas sinds 1972 serieus op schrift.